Abonnees op mijn blog zullen verrast zijn: na een lange onderbreking is er weer een blog! Ondanks mijn voornemens en de vele bijzondere en indrukwekkende verhalen die mensen met mij deelden, is het niet gelukt om regelmatig een blog te schrijven. Inmiddels gaat het onderzoeksproject het laatste jaar in. Er is bij lange na geen plek in het boek voor alle verhalen die mensen mij vertelden en voor alles wat zij mij lieten zien van hun leven in Nederland. Wellicht vindt een deel daarvan alsnog een weg in een blog? Ik beloof niets meer. Maar wel dat er nu een kleine serie aankomt: in de komende twee weken publiceer ik zeven blogs over mijn recente reis naar Istanbul. Dit is de eerste.

De reis naar Istanbul stond twee jaar geleden gepland en zou ik samen met Dima maken. We zouden haar familie bezoeken, die voor een groot deel in Turkije is terechtgekomen door de oorlog in Syrië. Ik ken Dima en haar familie al sinds 1989. Door corona kon de reis twee jaar geleden niet doorgaan, maar deze zomer gingen we alsnog. Vanwege het ontbreken van internet en een schrijfplek in het huis waar ik logeerde, schrijf ik de blogs achteraf, nu ik weer thuis ben.

Net als Dima hebben de gezinnen uit Syrië die meedoen aan mijn onderzoek zonder uitzondering te maken met een uiteengevallen familie: familieleden wonen in Syrië, Turkije, Jordanië, Libanon en/of in diverse Europese landen of de VS. In Nederland leven zij als kerngezin en moeten het doen zonder (een deel van) de overige familieleden, die zo belangrijk in hun levens waren. Niet zelden communiceren mensen dagelijks of zelfs meermalen op een dag met familieleden in het buitenland, vaak met tekstberichten of beeldbellen via Whatsapp. In sommige gezinnen maakte ik de pijn mee van het afgesneden raken van volwassen kinderen en in veel gezinnen de pijn van het verliezen van een ouder of broer of zus die op grote afstand woont, waardoor afscheid en gezamenlijk rouwen moeilijk of onmogelijk is.

ALEPPO

Als student culturele antropologie ervaarde ik in 1989 aan den lijve hoe hecht banden binnen een uitgebreide – ‘extended’ – familie kunnen zijn, toen ik een half jaar bij de familie van Dima in Aleppo woonde. Behalve met ouders, broers en zussen waren contacten met grootouders, ooms, tantes, nichten en neven intensief, zeker als zij in dezelfde stad woonden. Mijn ervaringen als student bij de familie in Aleppo kleurden de blik waarmee ik de intensieve contacten volgde tussen mijn Syrische bekenden in Nederland en hun familie elders.

In 1989 woonde ik bij Dima’s ouders in huis. Dima zelf woonde een paar straten verderop. In het huis van haar ouders woonden ook drie van haar ongetrouwde broers en een getrouwde broer met zijn vrouw. Daarnaast logeerde Dima’s zus Farida vaak bij haar ouders, samen met haar kleine zoontje, omdat haar man in Dubai werkte. Het huis was een kleine vierkamerwoning: een kleine woonkamer en gastenkamer, en twee slaapkamers. Eén van de slaapkamers was voor Dima’s ouders en de ander voor de getrouwde zoon en zijn vrouw. Voordat deze zoon trouwde woonde de oudste zoon Tariq met zijn vrouw op deze kamer, totdat hij voldoende geld had om een eigen woning te huren. De ongetrouwde zoons rolden als zij ’s avonds uit hun werk kwamen een matrasje uit in de woonkamer en sliepen daar naast elkaar. Ik sliep in de gastenkamer, vaak met Farida en soms met ander (vrouwelijk) familiebezoek. Dima kwam meestal dagelijks langs. Vaak was zij er al vroeg en zette koffie, die wij vrouwen dan gezamenlijk in de ochtendzon op het kleine balkon opdronken. Haar oudste broer Tariq woonde met zijn gezin in de buurt en kwam ook vrijwel dagelijks langs, vaak met zijn vrouw en hun twee jonge kinderen. Dima’s vader was veel thuis. Hij had zijn hele leven gewerkt als chauffeur maar was een aantal jaar geleden gestopt. Hij was over de zestig, had lichamelijke klachten, en de hele familie was het erover eens dat hij toe was aan pensioen. Vanaf dat moment onderhielden de zoons hun ouders. Het huis was een voortdurende zoete inval van familie.

DIMA

Mijn contact met Dima en haar familie is gebleven en duurt dus inmiddels 33 jaar. Door de oorlog is ook deze familie uiteengevallen en woont in verschillende landen. Dima woont sinds ruim vier jaar in Nederland en daardoor zie ik haar weer regelmatig. Toen ik Dima in 1989 leerde kennen was zij nog nooit Syrië uit geweest en nooit hadden we verwacht dat haar leven deze wending zou nemen en zij in Nederland terecht zou komen. Toen we elkaar leerden kennen waren we beiden 25. Terwijl ik in de laatste fase van mijn studie zat en volop mijn grenzen aan het verkennen en verleggen was, was zij al acht jaar getrouwd en had vier kinderen. Onze achtergronden konden bijna niet meer van elkaar verschillen, maar ik ervaarde vooral dat ik veel met haar deelde: we waren beiden jonge vrouwen en konden het heel goed met elkaar vinden. Telkens wanneer ik terugkwam in Syrië, bezocht ik haar en haar familie. Tussentijds schreef ik haar een tijdlang brieven, maar het contact verwaterde toen ik zelf kleine kinderen had en werkte.

Toen in 2011 de oorlog begon was Dima aldoor in mijn gedachten: hoe zou het gaan met haar en de rest van de familie? Aanvankelijk was het in Aleppo relatief rustig, maar vanaf 2012 laaide de strijd in Aleppo steeds heviger op. Tot eind 2016 wisten verschillende rebellengroepen stand te houden in het oostelijke deel van de stad, terwijl het Syrische leger de rest van de stad in handen had en met hulp van bondgenoten Rusland en Iran steeds zwaarder geschut inzette. Het huis van Dima’s ouders en van Dima zelf lag op de grens van oost en west Aleppo, net aan de westkant. De ‘slag om Aleppo’ duurde uiteindelijk van 2012 tot eind 2016 en leidde tot een record aantal burgerdoden en onvoorstelbare verwoesting aan de ooit zo florerende en prachtige oude stad. Vanuit mijn veilige comfortabele huis in Nederland kreeg ik mee hoe Dima haar huis kwijtraakte en met haar jongste dochter – haar vijfde kind, dat geboren is nadat ik bij haar familie woonde – naar een appartement in een andere buurt moest verhuizen. En hoe ze dat iets later ook weer moest verlaten omdat het te onveilig was, en bij familie ging logeren.

In 2015 weet zij samen met haar jongste dochter en oudste broer Tariq Syrië te ontvluchten door in een donkere nacht de gevaarlijke grens met Turkije over te steken. Zij was niet de eerste (en ook niet de laatste) uit de familie die in Turkije terecht kwam. Voor mensen uit Aleppo was de grens met Turkije het meest dichtbij, zoals mensen uit het zuiden van Syrië eerder naar Jordanië vluchtten (zie eerdere blogs over Jordanië). Dima’s oudste zoon en dochter woonden op dat moment al met hun gezinnen in een gedeeld appartement in Istanbul. Dima en haar jongste dochter trokken bij hen in en enkele maanden later voegde ook Dima’s man zich bij hen. Daarmee woonden zij met tien personen in de kleine driekamerwoning. In 2016 vertrok Dima’s jongste dochter, die in Istanbul getrouwd was met een Palestijnse man uit Syrië, in het kader van gezinshereniging naar Nederland. Haar man had vanuit Turkije via Griekenland Nederland weten te bereiken. Niet veel later slaagde ook Dima’s man erin om Nederland te bereiken en in 2018 voegde Dima zich bij hem. De familie heeft een band met Nederland doordat een van de oudste broers eind jaren zeventig in Nederland asiel heeft aangevraagd en gekregen. Dima en haar man wonen nu in een klein dorp in het zuiden van het land. Hoe blij Dima ook is met deze ontwikkeling, tegelijk heeft zij veel verdriet van het afgesneden zijn van haar kinderen in Aleppo en Istanbul. Een reis naar Aleppo zit er voorlopig niet in, maar Istanbul kan wel. En ik ga met haar mee.

PALESTIJNEN

Dima’s familie is Palestijns. Abu Tariq, Dima’s vader, vluchtte in 1948 als zestienjarige vanuit de stad Haifa naar Libanon. De periode rond het eindigen van het Britse mandaat over Palestina was dramatisch voor Palestijnen en wordt niet voor niets door hen de ‘Nakba’ genoemd, ‘de catastrofe’ of ‘de ramp’. De aanloop ging samen met een burgeroorlog tussen Arabische en Joodse inwoners van Palestina en toenemend geweld tegen Palestijnen. Het mondde in 1948 uit in het eenzijdig uitroepen van de onafhankelijke staat Israël door de zionistische beweging en een verdere intensivering van het geweld tegen Palestijnen. Bijna 60% van de Palestijnse inwoners werd in deze periode verdreven uit hun woonplaatsen, sloeg op de vlucht of werd vermoord. Een groot deel van de vluchtelingen kwam terecht in buurlanden, waaronder Syrië. De jonge Abu Tariq trok vanuit Libanon door naar Syrië en vestigde zich na zijn huwelijk met Umm Tariq, eveneens afkomstig uit Haifa, in Aleppo. Omdat Palestijnen in Syrië niet de Syrische nationaliteit kregen, zijn zij in Nederland staatloze vluchtelingen. Dit geldt ook voor Dima. Staatloze vluchtelingen komen eerder in aanmerking voor een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd – drie jaar in plaats van vijf jaar – en daarmee voor Nederlands staatsburgerschap. Dima kreeg begin dit jaar de Nederlandse nationaliteit. Voor het eerst in haar leven heeft zij een paspoort.

Nu Dima een Nederlands paspoort heeft, is reizen naar Turkije een stuk gemakkelijker. Eind juni staan we eindelijk in de rij op een stampvol Schiphol. We gaan logeren bij Farida, de zus van Dima. Ik zal ruim twee weken blijven en Dima blijft zes weken. Na mijn vertrek zal ze bij haar dochter Noor gaan logeren. Tijdens ons verblijf valt ook het offerfeest. Ik kijk ernaar uit om dat met de familie mee te maken, omdat ik in 1989 dit feest in Aleppo ook bij hen heb meegemaakt. Hoe zouden zij dat nu, zoveel jaar later en in een compleet andere context vieren? Familie die ik opnieuw hoop te ontmoeten in Istanbul zijn, behalve zus Farida: Dima’s dochter Noor en zoon Ahmed met hun gezinnen, haar broer Aziz met zijn gezin. Daarnaast Dima’s oudste broer Tariq die in de stad Bursa woont, samen met zijn vrouw en drie volwassen kinderen. Een andere broer, Nabil, woont met zijn vrouw en twee zoons in een stad in het zuiden van Turkije. We hopen dat hij bereid is om naar zijn broer in Bursa te reizen, waar wij hem dan ook kunnen ontmoeten. Ik heb er zin in!

Foto: Aleppo 1989, ©Ada Ruis